محمدهاشم تتویتَتَّوی، محمدهاشم بن عبدالغفور سندی بهرامپوری حنفی، عالِم و مؤلف هندی در قرن دوازدهم است. ۱ - مشخصاتدر دهم ربیع الاول ۱۱۰۴ در تَتَّه سند متولد شد [۱]
محمدابراهیم خلیل تتّوی، تذکره تکمله مقالات الشعراء، ج۱، ص۵۲، چاپ حسام الدین راشدی، کراچی ۱۹۵۸.
و در همان‌جا پرورش یافت.
وی از شاگردان مولانا ضیاءالدین سندی تتّوی ، مرید ابوالقاسم نورالحق نقشبندی تتّوی، بود [۲]
عبدالحی حسنی، نزهه الخواطر و بهجه المسامع والنواظر، ج۶، ص۳۶۳، ج ۶، حیدرآباد دکن ۱۳۹۸/۱۹۷۸.
[۳]
محمدابراهیم خلیل تتّوی، تذکره تکمله مقالات الشعراء، ج۱، ص۴۵، چاپ حسام الدین راشدی، کراچی ۱۹۵۸.
[۴]
محمدابراهیم خلیل تتّوی، تذکره تکمله مقالات الشعراء، ج۱، ص۵۹ ـ۶۰ و نسبنامه ش ۴، چاپ حسام الدین راشدی، کراچی ۱۹۵۸.
و به توصیه وی به محضرسیدسعداللّه سورتی قادری، دانشمند شیعی ، رفت و از مریدان او شد. [۵]
محمدابراهیم خلیل تتّوی، تذکره تکمله مقالات الشعراء، ج۱، ص۴۵ و نسبنامه ش ۴، چاپ حسام الدین راشدی، کراچی ۱۹۵۸.
تتّوی به حج رفت و در مکه از دانش شیخ عبدالقادر صدیقی مکی، مفتی حنفیان مکه ، بهره برد. تتّوی در فراگیری فقه و حدیث اهتمام بسیار کرد تا سرانجام استاد این دو علم شد و بر معاصران خود تفوّق یافت و به تدریس و افتا و تألیف پرداخت. [۶]
عبدالحی حسنی، نزهه الخواطر و بهجه المسامع والنواظر، ج۶، ص۳۶۳، ج ۶، حیدرآباد دکن ۱۳۹۸/۱۹۷۸.
وی در اقامه حدود شرعی جدّیت تام داشت و گفته‌اند که در این امر کسی مانند او از ایالت سند برنخاسته است. [۷]
محمدابراهیم خلیل تتّوی، تذکره تکمله مقالات الشعراء، ج۱، ص۴۳، چاپ حسام الدین راشدی، کراچی ۱۹۵۸.
تتّوی با شیخ محمد معین سندی مباحثاتی کرده [۸]
عبدالحی حسنی، نزهه الخواطر و بهجه المسامع والنواظر، ج۶، ص۳۶۳، ج ۶، حیدرآباد دکن ۱۳۹۸/۱۹۷۸.
و با نادرشاه و احمدشاه ابدالی ارتباط و مکاتبه داشته است.
افراد بسیاری به تشویق و همّت او مسلمان شدند. [۹]
رحمان علی، تذکره علمای هند، ج۱، ص۲۵۴، لکهنو ۱۹۱۴.
[۱۰]
ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب، ج۳، ص۸۰۸، ج ۳، لاهور ۱۹۷۷.
کراماتی نیز به او نسبت داده اند. [۱۱]
محمدابراهیم خلیل تتّوی، تذکره تکمله مقالات الشعراء، ج۱، ص۴۴ـ۴۶، چاپ حسام الدین راشدی، کراچی ۱۹۵۸.
۲ - احترام به اهل بیتتتّوی با وجود کوشش در ترویج مذهب اهل سنّت ، [۱۲]
رحمان علی، تذکره علمای هند، ج۱، ص۲۵۴، لکهنو ۱۹۱۴.
به امامان شیعه علیهم‌السلام بسیار احترام می‌گذاشت.
۳ - درگذشتاو در ششم رجب ۱۱۷۴ درگذشت. اشعار فارسی بسیاری در رثای وی و همچنین تعدادی مادّه تاریخ در وفات او سروده اند. مدفن وی در کوهچه مُکْلی زیارتگاه است. [۱۳]
محمدابراهیم خلیل تتّوی، تذکره تکمله مقالات الشعراء، ج۱، ص۵۲، چاپ حسام الدین راشدی، کراچی ۱۹۵۸.
[۱۴]
محمدابراهیم خلیل تتّوی، تذکره تکمله مقالات الشعراء، ج۱، ص۶۰ـ۶۴، چاپ حسام الدین راشدی، کراچی ۱۹۵۸.
۴ - تالیفاتتتّوی در فقه ، ادب ، سیره نبوی ، تفسیر ، عروض ، لغت و حدیث آثار بسیاری به فارسی و عربی و سندی نوشته است. تعداد آثار او را از ۱۳۸ تا ۱۵۰ ذکر کرده اند. [۱۵]
ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب، ج۳، ص۸۰۸، ج ۳، لاهور ۱۹۷۷.
[۱۶]
احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه های خطی فارسی پاکستان، ج۱۰، ص۲۶، اسلام آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ش.
۴.۱ - فارسیاز جمله آثار فارسی اوست: رساله در اندازه گیری صاع، رطل، مثقال و اوزان هندی [۱۷]
احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه های خطی فارسی پاکستان، ج۱، ص۲۱۱، اسلام آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ش.
رساله ای در باره قاعده کلی سایه زوال و وقت در هر زمان و هرجا و ساعتهای زوال در شهرهای سند [۱۸]
احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه های خطی فارسی پاکستان، ج۱، ص۲۷۰، اسلام آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ش.
رساله در منع استعمال دخانیات و حکم افیون با مقدمه ای در تاریخ استعمال تنباکو [۱۹]
احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه های خطی فارسی پاکستان، ج۱، ص۴۰۶، اسلام آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ش.
رساله ای در باره صلوات و رساله ای در فضایل اهل بیت علیهم‌السلام [۲۰]
احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه های خطی فارسی پاکستان، ج۲، ص۱۱۰۲، اسلام آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ش.
[۲۱]
احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه های خطی فارسی پاکستان، ج۲، ص۱۲۰۲، اسلام آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ش.
حیاه القلوب فی زیاره المحبوب [۲۲]
محمدابراهیم خلیل تتّوی، تذکره تکمله مقالات الشعراء، ج۱، ص۵۴، چاپ حسام الدین راشدی، کراچی ۱۹۵۸.
[۲۳]
ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب، ج۳، ص۸۰۸، ج ۳، لاهور ۱۹۷۷.
رساله ای در اسامی، خصایص، مناقب و تاریخ مدینه [۲۴]
احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه های خطی فارسی پاکستان، ج۱۰، ص۲۶، اسلام آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ش.
دو رساله در باره زنان پیامبر اکرم [۲۵]
احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه های خطی فارسی پاکستان، ج۱۰، ص۲۹۲ـ۲۹۳، اسلام آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ش.
[۲۶]
محمدابراهیم خلیل تتّوی، تذکره تکمله مقالات الشعراء، ج۱، ص۵۲ ـ۵۳، چاپ حسام الدین راشدی، کراچی ۱۹۵۸.
[۲۷]
ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب، ج۳، ص۸۰۸ ـ۸۰۹، ج ۳، لاهور ۱۹۷۷.
چند رساله در باره نامهای رسول اکرم ، نسب و شمایل و مناقب و احوال و اصحاب ایشان [۲۸]
احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه های خطی فارسی پاکستان، ج۱۰، ص۲۹۲ـ۲۹۷، اسلام آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ش.
کتابی مفصّل در فقه [۲۹]
احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه های خطی فارسی پاکستان، ج۱۴، ص۴۲۸ـ ۴۲۹، اسلام آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ش.
کتابی مفصّل در باره روزه [۳۰]
احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه های خطی فارسی پاکستان، ج۱۴، ص۴۹۰، اسلام آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ش.
مفتاح الصلوه [۳۱]
احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه های خطی فارسی پاکستان، ج۱۴، ص۷۵۰، اسلام آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ش.
و شرحی فارسی بر کتاب مقدمه الصلواه ابوالحسن سندی که به سندی است. [۳۲]
احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه های خطی فارسی پاکستان، ج۱۴، ص۷۵۶، اسلام آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ش.
۴.۲ - سندیاز آثار او به زبان سندی رساله ای است در باره شکار و احکام فقهی آن‌که شیخ صبغه اللّه انصاری آن را به فارسی ترجمه کرده است. [۳۳]
احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه های خطی فارسی پاکستان، ج۱، ص۴۳۷، اسلام آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ش.
۴.۳ - عربیبرخی از آثار عربی او عبارت‌اند از: رساله النفحات الباهره فی جوازالقول بالخمسه الطاهره در اثبات این‌که اطلاق لفظ «پنج تن پاک بر آن نفوس خمسه کریمه معروفه و لفظ دوازده امام بر نفوس خمسه کریمه اثناعشر معروف» نیکوست. حافظ محمد صدیق لاهوری (متوفی ۱۱۹۳) شرحی فارسی بر آن نوشته است [۳۴]
احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه های خطی فارسی پاکستان، ج۲، ص۱۰۷۵ـ۱۰۷۶، اسلام آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ش.
[۳۵]
ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب، ج۳، ص۸۰۹، ج ۳، لاهور ۱۹۷۷.
[۳۶]
رحمان علی، تذکره علمای هند، لکهنو ۱۹۱۴.
[۳۷]
محمدابراهیم خلیل تتّوی، تذکره تکمله مقالات الشعراء، ج۱، ص۵۶، چاپ حسام الدین راشدی، کراچی ۱۹۵۸.
رساله در شرح حدیث مشتمل بر پیش بینی رسول اکرم صلی اللّه علیه وآله وسلم از شهادت عماریاسر به دست سپاه معاویه ؛ و رساله در پاسخ کسی که به رساله مزبور ایراد گرفته بود
. [۳۸]
محمدابراهیم خلیل تتّوی، تذکره تکمله مقالات الشعراء، ج۱، ص۵۵، چاپ حسام الدین راشدی، کراچی ۱۹۵۸.
۵ - خانوادهخانواده تتّوی سرچشمه رشد و هدایت و از استادان علوم منقول و معقول به شمار می‌رفتند. [۳۹]
محمدابراهیم خلیل تتّوی، تذکره تکمله مقالات الشعراء، ج۱، ص۲۳، چاپ حسام الدین راشدی، کراچی ۱۹۵۸.
برخی از آنان عبارت‌اند از: ۵.۱ - عبداللطیفعبداللطیف، فرزند وی که از علما و اصحاب کرامات ، و واعظ و مدرّس و قاضی عسکر بود. وی تألیفات بسیاری داشته است. [۴۰]
محمدابراهیم خلیل تتّوی، تذکره تکمله مقالات الشعراء، ج۱، ص۴۶، چاپ حسام الدین راشدی، کراچی ۱۹۵۸.
[۴۱]
محمدابراهیم خلیل تتّوی، تذکره تکمله مقالات الشعراء، ج۱، ص۶۴، چاپ حسام الدین راشدی، کراچی ۱۹۵۸.
۵.۲ - مخدوم محمدابراهیمفرزند عبداللطیف، مخدوم محمدابراهیم (۱۱۶۲ـ ۱۲۲۵) که در زمان خود در ناحیه سند، در دانش و ارشاد یگانه بود و او را از اصحاب کرامات دانسته اند. محمدامین سندی رساله ای در احوال او نوشته است. گفته‌اند که حدود دویست هزار مرید داشته است. او تألیفات متعددی به فارسی و عربی و سندی دارد. [۴۲]
محمدابراهیم خلیل تتّوی، تذکره تکمله مقالات الشعراء، ج۱، ص۴۷ـ۴۹، چاپ حسام الدین راشدی، کراچی ۱۹۵۸.
[۴۳]
محمدابراهیم خلیل تتّوی، تذکره تکمله مقالات الشعراء، ج۱، ص۶۵ـ۶۶، چاپ حسام الدین راشدی، کراچی ۱۹۵۸.
[۴۴]
ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب، ج۳، ص۸۱۳، ج ۳، لاهور ۱۹۷۷.
۵.۳ - عبداللطیف ثانیفرزند محمدابراهیم، عبداللطیف ثانی که علوم ظاهری و رسوم باطنی را فرا گرفت و در طریقت به خلافت پدرش رسید و از اصحاب کرامات شمرده شده است. [۴۵]
محمدابراهیم خلیل تتّوی، تذکره تکمله مقالات الشعراء، ج۱، ص۴۹ـ۵۱، چاپ حسام الدین راشدی، کراچی ۱۹۵۸.
۵.۴ - عبدالغفورفرزند عبداللطیف ثانی، عبدالغفور، که او نیز از دانشمندان بود و آثاری تألیف کرد. [۴۶]
محمدابراهیم خلیل تتّوی، تذکره تکمله مقالات الشعراء، ج۱، ص۵۰، چاپ حسام الدین راشدی، کراچی ۱۹۵۸.
[۴۷]
محمدابراهیم خلیل تتّوی، تذکره تکمله مقالات الشعراء، ج۱، ص۶۵ـ۶۶، چاپ حسام الدین راشدی، کراچی ۱۹۵۸.
۵.۵ - عبداللّهفرزند دیگر عبداللطیف ثانی، عبداللّه متخلص به «امید»، که در بلاغت و پرهیزگاری ، نمونه و در نظم و نثر و تقریر استاد بود. پاره ای از سروده های فارسی او موجود است. [۴۸]
محمدابراهیم خلیل تتّوی، تذکره تکمله مقالات الشعراء، ج۱، ص۴۳، چاپ حسام الدین راشدی، کراچی ۱۹۵۸.
[۴۹]
محمدابراهیم خلیل تتّوی، تذکره تکمله مقالات الشعراء، ج۱، ص۵۱ ـ۵۲، چاپ حسام الدین راشدی، کراچی ۱۹۵۸.
۵.۶ - محمدابراهیم خلیل تتّویمحمدابراهیم خلیل تتّوی (۱۲۴۳ـ۱۳۱۷) که از نوادگان دختری محمدهاشم و مؤلف تکمله مقالات الشعراء در سرگذشت پارسی سرایان سند بود. وی به فارسی و سندی و اردو شعر می‌سرود. از او دو دیوان فارسی بجا مانده است. [۵۰]
محمدابراهیم خلیل تتّوی، تذکره تکمله مقالات الشعراء، ج۱، ص۲۱، چاپ حسام الدین راشدی، کراچی ۱۹۵۸.
[۵۱]
محمدابراهیم خلیل تتّوی، تذکره تکمله مقالات الشعراء، ج۱، ص۳۰ـ۳۱، چاپ حسام الدین راشدی، کراچی ۱۹۵۸.
[۵۲]
محمدابراهیم خلیل تتّوی، تذکره تکمله مقالات الشعراء، ج۱، ص۳۳، چاپ حسام الدین راشدی، کراچی ۱۹۵۸.
از شاگردان تتّوی، محمدمحسن بن قاضی محمداکرم است که آثاری به فارسی تألیف کرده است. [۵۳]
احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه های خطی فارسی پاکستان، ج۲، ص۱۲۰۴، اسلام آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ش.
۶ - فهرست منابع(۱) عبدالحی حسنی، نزهه الخواطر و بهجه المسامع والنواظر، ج ۶، حیدرآباد دکن ۱۳۹۸/۱۹۷۸. (۲) محمدابراهیم خلیل تتّوی، تذکره تکمله مقالات الشعراء، چاپ حسام الدین راشدی، کراچی ۱۹۵۸. (۳) رحمان علی، تذکره علمای هند، لکهنو ۱۹۱۴. (۴) ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب، ج ۳، لاهور ۱۹۷۷. (۵) احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه های خطی فارسی پاکستان، اسلام آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ش؛ ۷ - پانویس
۸ - منابعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «»، شماره۳۲۷۱. |